После спитакского землятрясения 7 декабря 1988г. вреспубликанском пионерском лагере "Зубренок'' в минской областибыли эвакуированы дети из зоны бетствия Армении с родителямии учителями. Эта повесть написана армянскимпедагогом-журналистом Гаяне Овсепян, отправленный ЦК ЛКСМАрмении на 6 месяц для преподавания во временной армянскойшколе в лагере "Зубренок" . |
"Зубренеок" 1989г, уительницы армянской школы (из Ленинакана, Кировакана и Степанавана) и родители школьников около озера "Нарочь" |
 |
8 марта 1989г. газета "Советакан дпроц", "Зубренок'', группа учительниц после уроков с директором школы Марией Филановичем (с лева вторая) |
Нашу эвакуационную группу привезли в Белоруссию особым
самолетом, вне графика. А до этого с особым автобусом из
пионерского палата Еревана привезли в аэропорт "Звартноц". На
дороге от аэропорта Минска до лагерь "Зубренок" провожала
милицейская охрана. Сначало мы были немного подавлены в связи
не только печальными воспоминаниями землятрясения, но и от
страха: как будем жить в новом, нам совершенно не знакомом
месте, тем более-в глухих лесных местах, далеко от города.
Лагерь находился в лесу сосняков, 140км далеко от Минска.
Холод, сильные морозы, гололед. Во время снежных бурей, когда
кроме 1метр толщиной снега ничего не видно, даже автобус
днями не ездил в этих местах, и деревенские люди, живущие
около "Зубренка", ездили по лошадийной коляске. Это для нас
было немного экзотикой, а для педагога-журналиста, как Ленин в
Шушенское или Толстой в Ясной Поляне (это сравнение я
сделала в письме, отправленное в Армению, моим близким. И те
воспоминания, что сейчас через 23 лет после землятрясения
напишу, тоже из моих писем ).В ''Зубренок'' в декабре 1988г.
меня отправила ЦК ЛКСМ Армении-как педагога армянского языка
и литературы (хотя до этого я по специальности не работала),
но в "Зубренке" оказалось, что этот предмет уже занят, и мне
предложили должность педагога истории и обществоведения, по
которым там не было специалиста. Когда через месяц учительница
армянского языка уезжала обратно в Армению по личным причинам,
мне пришлось преподавать вместе с историей и обществоведенией
еще и армянский язык и литературу. Могу гордится, что у меня
сейчас есть характеристика педагога-журналиста, выданный от
уважаемого директора школы "Зубренок" Марией Филаночичем и
начальника лагеря Николая Жук. К стати, М.Константиновна
Филанович, очень любезная и душевно-гостеприимная женщина, когда
принимала нас-учительниц в лагере, дружебно обнимала и
сказала: "Как хорошо, что наконец-то привезли армянских
педагогов, а то ваши армянские дети не понимали нас"
(некоторые эвакуированные группы приезжали сюда до нашего
приезда, и армянские дети до этого вынуждены были учится в
русской школе лагеря). Армянским семям распределили по комнатам
лагеря. Маленкие дети жилы с матерямы, старшеи ребята жилы в
лагере так сказать в условиях общего лагерного режима. Кроме
кироваканских и ленинаканских , спитакских пострадавших была и
женщина-беженка из г.Сумгаит с 2летним сыном. Была еще и
беременная женщина от село Налбанд (Ширакамут) с
братом-десятиклассником, на кастылях, который через месяц
выздоравился. Наш корпус был четвертый, далеко от центра
лагеря. Столовая находилось 1км далеко от нашего корпуса, и
3-4 раза в день ( завтрак, обед, полдник, ужин) должны были
ходить туда пешком, через огромный лес. К счастью, там зверей
не было, а только белки. После наших "переговоров" нам
перевезли в центральный корпус, так-как одна из учительниц из
Кировакана (нынешный Ванадзор) Джемма Карганян очень сильно
заболела от прастуды ( к стати, Джемма сейчас с семьей живет
в Москве, туда переезжала лет 13 назад из Армении, я с
Джеммой после отьезда в Армению работала в библиотеке
педагогического института 1993-1998гг.). Курез был в том, что
когда нам перевезли первый корпус, близко к столовому,
оказалось, что здание столового будут ремонтировать, и мы
должны пользоватся от столового, открытого...в четвертом, нашем
прежнем корпусе. Так мы превыкли пешком ходить туда и
обратно, и привыкли к лесу. На столе армянских школьников в
столовой была написана "Арцах". В корпусах была постоянная
международная связь с Ереваном. 1989г. лагерю "Зубренок''
исполнилось 20, Белоруссию-70 лет, и по этим поводам часто
были иностранные гости. Пострадавшим зоне бедствия посещали
концертные группы, благодеятели привезли подарки. В лагере была
библиотека, концертный зал, плавотельный бассеин, воскресных
днях дискотека, в корпусах были телевизора, радиосвязь. В
свободное время ходили в поселок Купа, райцентор Мядель, чтобы
делать покупки, ходить в бар или кафе. Иногда руководсво
лагеря выделял автобус, чтобы отправить на экскурсию в Минск
или Вилнюс-200км далеко от лагеря. Для нас было удивительно,
что все междугородные автобусные рейсы имели диспетчерские
стоянки даже в маленьких деревнях, и все раскошные "Икарусы",
в которых, как правила, пассажирам проважала музыка (даже
вспомню, в основном песни группы "Ласковый май"). Автобус
ездил около озера Нарочь 20 минут, а в озере-много лебедей,
утят, на небе-чайки, голуби. Это наверно уже было во время
весны. Самый не очень-то современный автобус был
Мядель-Островляне. Однажды приезжали из Армении корреспонденты
(из газеты "Советакан дпроц"), фотографировали учительниц,
написали краткую отерк. О мероприятиях в лагере один раз сама
отправила статью в ереванскую газету "Авангард", 2 раза в
кироваканскую газету "Кайц". 31 декабря 1988г. с узким кругом
учительниц и родителей отметили новый год. Это был очень
грустный Новый Год-первый Новый Год в жизни далеко от родины,
в тяжелых обстановках. Так же помянули 24 апреля-день
Геноцыда армян 1915г. В этот день в армянской школе был
траурный день, дети не ходили в школу. Так, как учительская в
школе была общая для русской и армянской школы, между
армянскими и белорусскими учителями были дружебные отношения,
нам пригласили к ним домой (по моему это были учитель физики
русской школы и его жена). Армянская школа постепенно
опустела, потому что с наступлением весны некоторые дети с
матерями вернулись в Армению.
Хочу отметить, что с помощю начальника лагеря Жук и директора
школы Филанович не только мы-учительницы, но и родители
школьников уладили некоторые неприятствия. Помню, как один из
матерей с какой-то причиной как-то "угрозила" своей соседке:
"Пойду обжалуюсь Жука". А это значит, что начальника лагеря
не только признали, как вождя, но и уважали, потому-что он
относился к людям с пониманием. " А вот я получил сегодня
свежие газеты",-вежливо предлогал он нас газеты, когда каким-то
вопросам подошли к нему в кабинет. Даже вспомню ее
секретаршу-стройной, красивой девочке лет 18-20. В прошлом году
по интернету нашла страницу "Зубренок'', но чтобы написать
письмо, надо было заполнять крупномасштабную анклету, и я
отложила это дело. Только успела узнать, что начальник лагеря
уже не Жук, но о директоре школы ничего не узнала. Только
посмотрела несколько фотографии лагеря. К счастью, у меня есть
комплект открыток из "Нароча", а так же-несколько фото из
лагеря. Когда 12июля 2012г. число моих друзей на социальной
сете "Фейсбук" увеличилось пользователем редактором
русскоармянского портала из Белоруссии, блогером Георгием
Геворковым, вспомнила Белоруссию из далины 23лет и решилась
наконец печатать мои воспоминания о Белоруссии. Интересное
совпадение то, что с Белоруссией у меня связано еще одно
воспоминание. 1977г. в 10-ом классе в кироваканской средней
школы N3, на зимние каникулы мы 2 классами отправились в
Минск-через Москву. Об этой поездке воспоминания в моем
дневнике, и там отмечается, что в 7,8,9 января 1977г. мы
посетили Хатынь, Слава Курган, в театр и в музей войны. А в
Минске тогда мы жили в школе-интернате.
Гаяне Овсепян
журналист-блогер, Республика Армения, город Ванадзор ԲԵԼՈՌՈՒՍԱԿԱՆ ԿԱՅԱՐԱՆ
....Մենք 3-րդ օրն է, գտնվում ենք այստեղ: Եկանք հատուկ ինքնաթիռով, գրաֆիկից դուրս: Նախ ՝ավտոբուսով, Երեվանի պիոներ-պալատից ուղիղ ,,Զվարթնոց,, օդանավակայանի դաշտ, առանց գրանցումների, միայն ներկա-բացակայով. որից հետո հատուկ ինքնաթիռով ՝Մինսկի օդանավակայան, իսկ այնտեղից էլ հատուկ ավտոբուսով առավոտյան մեզ տարան միջազգային ,,Զուբրյոնոկ,, ճամբար, որ գտնվում էր սոճիների անտառում ՝Մինսկից 140կմ, Վիլնյուսից ՝100կմ հեռու: Երկրաշարժի գոտուց էվակուացվածների խումբը ՝ներառյալ հայ մանկավարժները ՝ 200հոգի են ՝Լենինականից, Կիրովականից, Սպիտակից եւ Ստեփանավանից: Ճամբարի արտաքին տեսքը գաղութային է, քանի որ ցուրտ ձմեռ է, սառույց, ուժեղ քամիներ, անտառ, երեկոյան ժամը 8-ից հետո դրսում շունչ-կենդանություն չկա, ու դրա համար մի քանիսն սկսեցին նեղվել, թե էս ու՞ր են բերել մեզ գցել: Ճամբարի միակ տրանսպորտը շտապօգնության մեքենան է: Այնպես է, ինչպես Լենինը Շուշենսկոյեում կամ Յասնայա Պոլյանայում: Ընտանիքներին / կանանց ու երեխաներին / առանձին սենյակ հատկացրին, բայց բարձր տարիքի տղաները մնում են ,,կորպուսներում,, ՝ առանց ծնողների, ճամբարային ռեժիմով, ռուս կամ բելոռուս ջոկատավարների հսկողության տակ: Մասնաշենքում տաք ջուր կա ՝ընդհանուր օգտագործման, բայց բաղնիքը շատ հեռու է ճամբարի կենտրոնից:Ընդհանրապես մեր մասնաշենքը ՝4-րդը, շատ հեռու է ճամբարի կենտրոնից ՝1կմ հեռավորության վրա, իսկ ճաշարանն էլ գտնվում է ճամբարի կենտրոնում: Եթե օրական 4 անգամ գնանք ճաշարանում սնվելու, ուրեմն պետք է ոտքով 8 կմ քայլենք ՝ օրվա ընթացքում, եւ այն էլ ՝ անտառի միջով / բարեբախտաբար, միակ կենդանիներն այստեղ սկյուռիկներն են /: Մութ անտառ, սառույց, ցեխ, ջուրն ու սառույցը չեն ջոկվում, բայց վտանգավոր չէ, քանի որ ճամբարում գոյություն ունի միլիցիա, որն անընդհատ հսկում է : Նույնիսկ Մինսկից ճամբար ժամանելիս միլիցիայի մեքենան գնում էր մեր ավտոբուսի առջեւից. այնպես, ինչպես Գորբաչովի համար: Հեռագրատանը նույնպես միլիցիա կա, բայց իրավիճակը խաղաղ է, եւ միլիցիոների տեսքն այնպես տագնապալի չէ, ինչպես Հայաստանում: Ամբողջ օրը պահանջում ենք,որ մեզ տեղափոխեն ճամբարի կենտրոնական մասնաշենք, բայց ղեկավարությունը ձգձգում է: Բանը հասավ նրան, որ էվակուացվածներից մի կին ՝ ճաշարան-մասնաշենք ճանապարհին մրսեց եւ հիվանդացավ, քանի որ հազիվ բարակ բաճկոնով էր կարողացել Հայաստանից / երկրաշարժի տաք գոտուց / գալ, իսկ Մինսկում արդեն ցուրտ ձմեռ էր: .....Մասնաշենքը, որտեղ սկզբում մնում էինք, չէր ջեռուցվում: Ի վերջո, մեզ տեղափոխեցին կենտրոնական կորպուս, որտեղ պայմաններն ավելի բարվոք էին, ճաշարանն էլ ՝ մոտիկ: Բայց զավեշտն այն էր, որ մեզ տեղափոխելեւց հետո հանկարծ որոշեցին մոտիկ ճաշարանը վերանորոգել, ու ստիպված էինք օգտվել 4-րդ մասնաշենքի ճաշարանից, որ նոր էին սկսել աշխատեցնել: Ճամբարում գործող դպրոցի տնօրենը կին էր, ազգությամբ բելոռուս ՝ Մարիա Ֆիլանովիչ, փաթաթվել էր մեզ ՝ գործուղված մանկավարժներիս ու ասում էր ՝ ինչ լավ է, որ դուք եկաք, թե չէ, հայ երեխաները մեզ չէին հասկանում / Երեխաների մի մասին մի քանի օր շուտ էին էվակուացրել ՝ նախքան հայ մանկավարժների ժամանելն ու ժամանակավոր հայկական դպրոցի ստեղծումը /: Դպրոցն իր սարքավորումներով Հայաստանի ինստիտուտներից ու համալսարանից երեվի թե շատ զարգացած է: Կա մեծ դպրոցական դահլիճ ՝640տեղանոց: Դպրոցում անցնում են անգլերեն, գերմաներեն, իսպաներեն: ,,Զուբրյոնոկի,, դպրոցը գործում է տարին բոլոր:Շուտով դպրոցի 20, Բելոռուսիայի 70 տարին է: Այստեղ միշտ հյուրեր են գալիս արտասահմանից: / Լինում են նաեւ բարեգործական այցեր ՝ կապված երկրաշարժից էվակուացվածներին օգնություն հատկացնելու հետ /: Ճամբարից բացի, 9կմ հեռավորության վրա գտնվող առողջարանում 15 սենյակ է հատկացվել էվակուացվածների համար, սակայն շատերը չցանկացան տեղափոխվել այնտեղ, որպեսզի օգտվեն ճամբարում արտոնյալ կարգավիճակից ՝մարդասիրական օգնություններ ստանալու նպատակով: Ճամբարի ղեկավարությունը խոստացել է ցանկության դեպքում երբեմն ավտոբուս հատկացնել ՝Վիլնյուս կամ Մինսկ ուղեվորվելու համար, սակայն Վիլնյուսի դեպքում ավտոբուսի ապակիները ջարդելու վտանգ կա, քանի որ լիտվացիները ռուսական ու բելոռուսական ավտոբուսները քարկոծելու սովորույթ ունեին: Այստեղ ջուրը մի տարօրինակ հատկություն ունի ՝ տհաճ հոտ. այնպես, ինչպես Կիսլովոդսկում, թեպետ ասում են ՝ առողջարար է:....Դեկտեմբերի 31-ին Նոր Տարվա հանդես էր ՝մինչեւ գիշերվա ժամը 4-ը, բայց 1 րոպե լռությամբ էլ հարգեցին երկրաշարժի զոհերի հիշատակը:.....Այստեղ անընդհատ հոդվածներ են լույս տեսնում ճամբարի երեխաների մասին, բայց այդ թերթերը ձեռք բերելը դժվար է, որովհետեւ շտապ հասցնում են հավաքել. նրանք, ում հաճելի չեն այդ մասին գրված հոդվածները: Լույս են տեսնում ,,Նառոչանսկայա գազետա,, ,,Սովետսկայա Բելոռուսիա,, ..Զնամյա Յունոստի,, թերթերը: Գրադարանը 1 թերթ է ստանում ՝,,Զվեզդա,,. այդտեղ հարցազրույց կար հայ նշանավոր մարդկանց / նաեւ ՝Գեվորգ էմինի / հետ: Հայկական թերթերը կանոնավոր ստանում ենք, նույնիսկ ,,Ոզնի,, ամսագիրը: Ճամբարի պետը ՝Նիկոլայ Ժուկը, բելոռուս է ՝մոտ 55տարեկան, տեղակալը ՝Մալինովսկին ՝25-26տարեկան, հայերին չի սիրում, թուրքամետ է, ասել էր ՝,,Եթե դուք չգայիք, այստեղ 640 ադրբեջանցի դպրոցականներ պետք է բերեին: Ջոկատավորուհիներից մեկն էլ ադրբեջանցի է ՝ Բաղիրովա, Մալինովսկու համախոհը, իսկ հայերի ներկայությամբ աշխատում է գաղտնի պահել ազգանունը: Մալինովսկին մի անգամ ճաշարանում հայ երեխաներին անվանել էր ,,խոզեր,,: Վերջիններս բողոքել էին, եւ, ասում են, Կենտկոմից Մալինովսկուն մի քիչ ,,սեղմել,, էին: Ճաշարանում հայկական ջոկատի դպրոցականները նստում են առանձին, սեղանի վրա հայերեն եւ բելոռուսերեն գրված է ,,Արցախ,,:..... Իրա անունով մի ջոկատավարուհի 2 հայ տղայի հետ քայլում էր, եւ հանկարծ սկսեց խփել այդ տղաներից մեկին, իսկ երբ տեսավ, որ ետեւից հայ մանկավարժներ են գնում, շփոթմունքից բարեւեց: Ըստ տղաների բացատրության, Իրան խնդրել էր տղաներին / 10-րդ դասարանցի / չծխել,իսկ տղաներից մեկը հեգնել էր, թե ,,Դու քո աղջիկ հալով ծխում ես, մենք չծխե՞նք,,: Ջոկատավարուհին էլ ,,փսլնքոտ,, էր անվանել տղային, նա էլ խփել էր, Իրան էլ պատասխան հարված հասցրել: Ընդհանրապես, հայ բարձր դասարանցի տղաներն իրենցից 2-3 տարով մեծ ռուս ջոկատավարուհիների հետ ծխում-խմում են, այդ պատճառով ժողկրթբաժնից ճամբարի պետին խնդրել էին, որ տղաների հետ արական սեռի ջոկատավարներ աշխատեն:.... Ճամբարի բոլոր մասնաշենքերում տեղադրված են հեռախոսներ ՝ Հայաստանի հետ ուղիղ ու անվճար , անսահմանափակ ժամանակով գործող կապով: ,,Կարող են զանգահարել ցանկացած ժամի, բոլոր խոսակցությունները վճարված են,,-այս մասին գրել է ,,Պիոներսկայա պրավդա,, թերթը ՝1989թվի փետրվար 14-ին: Ամեն օր ֆիլմեր են ցուցադրում, բայց՝ մանկական: Կիրակի օրերին դիսկոտեկա է ՝դպրոցականների համար / թեպետ ծնողներն ել են մասնակցում /: Ավտոբուսով հաճախ ենք առեււտրի մեկնում՝ Նառոչ գյուղ, որտեղ կա նաեւ բար, սրճարան: Իսկ շրջկենտրոն Մյադելը 1 ժամվա ճանապարհ է:.....Այսօր ապրիլի 24-ն է, հայկական դպրոցը դասի չի գնացել, որպես 1915թվի Եղեռնի օր: Մեքենա են դուրս գրել ճամբարից, որով խումբ է մեկնել Մյադել ՝անհայտ զինվորի հուշարձանին այցելության / Դե համարժեք այլ հուշարձան չկար / : Բոլոր միջքաղաքային երթուղիները բոլոր գյուղերում դիսպետչերական կետեր ունեն.Մինսկ- Մյադել, Պոլտավա-Մոլոդեչնո. եւ բոլորը ՝ շքեղ ,,Իկարուսներով,,: Որպես կանոն ՝ ճանապարհին երաժշտություն է ուղեկցում ավտոբուսում , իսկ ,,Զուբրյոնոկից,, մինչեւ ,,Նառոչ,,գյուղը 20 րոպե անընդհատ լճի կողքով ենք գնում, մեջը լիքը բադիկներ, կարապներ, իսկ երկնքում ՝ ճայեր: Ամենաանշուք ավտոբուսը ,,Մյադել-Օստրովլյանեն,, է ՝,,Պազ,, մակնիշի, որն անցնում է ,,Զուբրյոնոկով,,: Իսկ ընդհանրապես ճամբարի տարածքի հիմնական ,,տրանսպորտը,, գյուղական ձիասայլերն են, որոնցից մեկից ուսուցչուհիներից մեկը որոշեց օգտվել ՝ որպես էքստրեմալ տուրիզմ: ......Կիրակի օրերը բելոռուսների մոտ եկեղեցական տոն է : Ավտոբուսների մեջ ասեղ գցելու տեղ չի լինում այդ օրերին: Ամեն կանգառից լցվում են գլխաշորերով կանայք՝ ցախավելանման չոր ճյուղերով, որոնք տանում են եկեղեցի ՝օրհնելու, ու հետ են բերում: Մյադել շրջկենտրոնում վիետնամցիներ են, Կուպայի առողջարանում ու հյուրանոցում ՝միջին ասիացիներ, Մինսկում ՝նեգրեր, իսկ Վիլնյուսը լցված է առեւտրական լեհերով, որոնք ջինսի առեւտրով են զբաղվում:
...Մի անգամ աշակերտներին եւ ծնողներին ավտոբուսով տարան Վիլնյուս: Հանրախանութում առեւտուր անելուց հետո պետք է պայմանավորված ժամին հավաքվեին, սակայն տեղանքին անծանոթ լինելու պատճառով չհասցրի նշանակված ժամին այնտեղ լինել, եւ ստիպված էի ուղեւորվել երկաթուղային կայարան, որպեսզի օգտվեմ գնացքից:Երկաթուղու սպասասրահում ինձ նման ուշացած մի ուղեվորուհի էլ կար, որ ստիպված էր սպասել վաղ առավոտյան մեկնող գնացքին:Դա 18 -ամյա Լիլիան էր, որ գնում էր զինծառայող ընկերոջն այցելության:Եվ, քանի որ սպասասրահի մի փոքր հատվածն էր միայն հատկացվում ուշացած ուղեւորներին, ուստի Լիլիայի հայտնվելն ինձ համար ուղղակի փրկություն էր ՝ Աստծո կողմից ուղարկված, քանի որ այդտեղ տհաճ այցելուներ էլ կային. ոչ սթափ վիճակում գտնվող:Եվ մինչեւ լուսաբաց ՝մենք ստիպված էինք երկուսով շատ աչալուրջ ու զգոն լինել՝լուսաբացն անվնաս ու առանց ,,կորուստների,, դիմավորելու համար՝փորձելով միմյանց պաշտպանել հնարավոր հարձակումներից:Սպասասրահի դուռը փակել էին ուշացածների վրա ու գնացել. ոչ ոստիկան, ոչ պահակ...Բայց կարծեմ ինչ-որ մի պահ ոստիկան էլ հայտնվեց:2012թվին, այդ օրից 23 տարի անց Բելառուսիայից հարազատներիս ուղարկված ուղարկված նամակների հիման վրա նյութ պատրաստեցի, գտա նաեւ Լիլիայի նամակը / քանի դեռ ճամբարում էի, Լիլիայի հետ հասցրեցի նամակագրություն պահել, Հայաստան գալուց հետո դադարեց այն /: ,,Օդնոկլասնիկի,, ցանցով էլ 2012թվին գտա Լիլիային. վերջինս անկեղծորեն ուրախացավ ու զարմացավ, թե ինչպե՞ս եմ իրեն գտել, պատմեց, որ բնակվում է Մոլոդեչնոյում / ,,Հարսնացուն հյուսիսից,, ֆիլմի Ազատը կասեր ՝,,Տամ տոժե վոյեվալ,,/: Պատմեց, որ ամուսնացել է հենց այն երիտասարդի հետ, ում այցելության էր գնացել, ունի 2 հասուն դուստրեր: Ահա եւ համացանցի առավելությունը, որ ավելի արագ է աշխատում, քան՝ ,,Ժդի մենյա,, ծրագիրը:
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Ոչ կոռեկտ մեկնաբանությունները կհեռացվեն